Inleiding

 

Het lichaam, de geest en het brein zijn drie veelbesproken begrippen, omdat ze de kern zijn van vragen als “wie zijn wij?”, “wat zijn wij?” en “wat betekent het om te zijn?”. Door de eeuwen heen zijn hier veel verschillende antwoorden op gegeven: wij zijn onze ziel; wij zijn omdat we denken; wij zijn ons bewustzijn; wij zijn tot de wereld; wij zijn een doorleefd geheel; wij zijn ons brein; wij zijn ons lichaam; wij zijn een denkend lichaam.

 

In deze thesis ga ik op zoek naar de verhouding tussen lichaam, geest en brein in met name het Europese denken. Ik neem hierin een fenomenologische houding aan en vergelijk de hedendaagse filosofieën over lichaam en lichaamsgeheugen met de gedachte goeden uit het verleden rondom lichaam en geest. Daarnaast kijk ik naar hoe het lichaam en het brein in sport en bewegen functioneren en diep ik uit hoe de twee elkaar kunnen versterken, maar ook hoe ze elkaar enorm in de weg kunnen zitten. 

​

Het eerste hoofdstuk over de fenomenologie legt de basis voor de fenomenologische houding en dient

als een uitgangspunt om op alle andere theorieën en ideeën aan te haken en ze te bespreken. Het behandelt de fenomenologie van Edmund Husserl en Maurice Merleau-Ponty, die zich aan het begin van de twintigste eeuw afzetten tegen de dualistische kijk met betrekking tot lichaam en geest. Dit dualistische cartesiaanse wereldbeeld komt in het tweede hoofdstuk aan bod. De ideeën over lichaam, geest en ziel van zowel René Descartes als Plato worden kort toegelicht en vergeleken met de fenomenologie, maar ook met enkele hedendaagse filosofieën over het lichaam. 

​

Er is door de eeuwen heen een verandering te zien van een lichaam-geest dualisme naar een lichaam-brein dualisme. Dit laatste is een dualisme waar hedendaagse denkers als Thomas Fuchs en Aldo Houterman tegenin gaan. Ze laten zien, in lijn met Merleau-Ponty, dat we geen lichaam hebben, maar een lichaam zijn. Eigenschappen die vaak enkel aan de hersenen worden toegekend, komen in een lichamelijke context terecht. Begrippen als lichaamsgeheugen en bewegingsgeheugen zijn hier een voorbeeld van. Dit laatste geheugen wordt in het derde hoofdstuk uitgediept met de ideeën over beweging van Maxine Sheets-Johnstone. Zij spreekt van de mens als bewegend geheel en koppelt dit aan het begrip bewegingsmelodie. Als toevoeging en uitbreiding van haar theorieën, komen mijn eigen ervaringen en de ervaringen van anderen in sport aan de orde. Ik gebruik turnen en trampolinespringen om een beeld te schetsen van de samenwerking van, maar ook de breuk tussen het lichaam en het brein.

 

(Op aanvraag) Tussen de hoofdstukken door komt de beeldende kunst aan bod. De kunst, in tegenstelling tot veel sporten, kent namelijk openheid voor experiment. Waar het in (top)sporten draait om prestatie en perfectie, creëert kunst te ruimte om met een aantal opvallende kenmerken uit de sport en van het lichaam te spelen. Naast de beeldende kunst worden dans en muziek aangekaart door middel van interviews.

 

Het lichaam en bewegen worden in deze thesis behandeld aan de hand van theorieën en begrippen. Hoewel ik zoek naar zo veel mogelijk helderheid en voorbeelden in beeld en taal, kunnen de theorieën pas echt begrepen worden als ze door ons zelf worden ervaren. Vandaar dat deze thesis niet alleen een uiteenzetting van theorieën is, maar ook een aansporing om na te denken over hoe wij zelf tegenover het lichaam en het brein staan en of deze houding misschien aan verandering toe is. Deze thesis pleit, zoals Merleau-Ponty dit verwoordde, voor de herwaardering van de rol van het lichaam.